Durante o mes de agosto a arqueoloxía é noticia pola cantidade de escavacións arqueolóxicas que, coa chegada do verán, proliferan nun país cun patrimonio cultural tan rico como o noso. Pero quen se achegue até Alfaroleiros 2024, a feira internacional de olaría tradicional que se celebra todos os anos en Santa Cruz, asociada ao Museo dos Oleiros e organizada polo Concello desta localidade coruñesa, tamén atopará alí a un equipo de arqueólogos acompañados de neurocientíficos e psicólogos.

Pertencen ao proxecto XSCAPE que estuda as ‘mentes materiais’, unha investigación financiada polo Consello Europeo de Investigación (ERC) a través da convocatoria máis competitiva da ciencia europea, denominada Synergy Grant e reservada a proxectos de investigación en grupo e de natureza interdisciplinar.

Na edición deste ano da feira Alfaroleiros, o XSCAPE instalou unha caseta que acompaña aos máis de trinta expositores de olarías tradicionais vindos de toda a península Ibérica e de fóra dela. Nesa caseta, o equipo dá información ao público sobre o proxecto XSCAPE e realiza demostracións dos seus equipos e experimentos. A caseta serve tamén de plataforma de colaboración coas olarías presentes e o propio Museo dous Oleiros nunha nova experiencia para examinar as reaccións perceptuales que provoca na xente a observación da cerámica tradicional.

O proxecto XSCAPE ten como obxectivo estudar de que modo a interacción dos seres co mundo material que construímos modifica os nosos procesos cognitivos e afecta sustantivamente á forma como percibimos e procesamos a información da nosa contorna. O XSCAPE utiliza exemplos e materiais tomados da arqueoloxía para poder analizar unha ampla variedade de sociedades e contextos históricos diferentes. A cerámica prehistórica é un dos materiais máis utilizados polo proxecto. “A cerámica é un resto arqueolóxico moi frecuente, que se conserva ben e que foi moi estudado; ademais cada tipo de sociedade ou grupo humano tivo o seu propio estilo reconocible de cerámica. Esta cambia de grupo a grupo segundo as características desta sociedade”, destaca Felipe Criado, un dos co-directores deste proxecto. “Por iso é un bo fósil director para examinar o comportamento perceptual e a reposta cognitiva dos seres humanos ao contemplar cerámicas pertencentes a diferentes estilos arqueolóxicos”, engade.

A caseta do proxecto XSCAPE incluirá unha colaboración especial co taller de cerámica da Fundación Terra Termarum Castrolandín, de Cuntis, na que persoal especializado desta entidade realizará unha demostración pública in situ de elaboración de cerámica de época castrexa (Cultura dos Castros de Galicia, primeiro milenio a.C.).

Jaime Almansa, Project Manager do Proxecto XSCAPE, aclara que na caseta de Alfaroleiros, ademais de dar información sobre o proxecto e os estudos de cerámica que realiza,

haberá demostracións  dos equipos e técnicas e experiencias en directo coas persoas do público á feira que queiran participar voluntariamente. De feito, o proxecto XSCAPE aproveita esta oportunidade para establecer relación coa trintena de talleres de olaría presentes na feira.

“Contactamos con anterioridade con todos eles e solicitámoslles que seleccionasen un cacharro representativo do estilo do seu taller. Agora imos analizar en directo como os oleiros presentes contemplan a súa cerámica e a dos outros olarías presentes, e compararemos estes resultados coa forma como a ve o público”, indica Jaime Almansa.

Luís Martínez, outro dos co-directores do XSCAPE, matiza que “mediante técnicas como o seguimento de movementos oculares, que non son invasivos nin afectan as persoas que participan nos estudos, reflíctese como cada forma cerámica e a súa decoración, xera un sinal cognitivo diferente, tan especial que, cando facemos o estudo á inversa e revisamos os movementos oculares que realizou cada observador, é posible identificar que peza estaban a contemplar a partir do patrón específico de movementos visuais que esa peza xera e que, estamos a atopar, é distintas ao doutras pezas”.