- Menos do 1% das lousas dos camposantos coruñeses están en galego, pero a tendencia é clarament emerxente dende comezos do século XXI.
— — —
O lento pasamento que leva sufrindo a lingua galega nas últimas décadas, vive a súa contraposición nun lugares tan singulares como son os camposantos. A iniciativa colaborativa de intervención educativa “Modelo Burela”, alentado por Bernardo Penabade, está desenvolvendo ao longo da país un verdadeiro traballo de investigación colectiva, para analizar a presenza, emerxente, do galego, nos cemiterios do país.
Na área coruñesa, por agora e esperando que haia moitas máis persoas que se involucren, son 3 as persoas que levan visitando os camposantos e analizando o uso do galego nas lousas funerarias. Diego Cavarcos ten analizando os cemiterios de dúas parroquias da Coruña (San Cristovo das Viñas e Santa María de Oza) e Ordes; tamén está involucrada Xema Sanxurxo, agora profesora que xa sendo alumna de Alonso Montero comezou a colaborar.
E tamén a escritora Emma Pedreira, que mentres realizou a investigación para o seu libro As horas mortas. Viaxes e Conversas por cemiterios galegos [Baía Ed.] que agora está en xira de presentación, ten analizando, entre outros, a presenza da nosa lingua nas lousas dos cemiterios de Sada. “No libro analizo 200 cemiterios facendo un tratado máis histórico, anecdótico, pero notei que o tema lingüístico era unha cousa que excedía con moito o que podería ter saído nun capítulo, así que o deixei para analizalo máis amplamente, e penso facer algo máis vinculado coa lingua e analizar esta eiva”, explica dando conta da continuidade das súas investigacións/observacións directas.
”Só hai 3 lousas”, ou “Xa hai 3 lousas”
Aínda que polo momento non ten realizado ese estudo exhaustivo da documentación recollida, confirmou o evidente distanciamento entre as expresións oral e escrita tan presente no conxunto da sociedade: a porcentaxe de inscricións funerarias en que aparecen as palabras “muller”, “home”, “fillos” ou “netos” son aínda escasas, mais nótase a tendencia emerxente, moi especialmente nestes anos que levamos do século XXI. Despois dunha observación sistemática das propiedades funerarias de máis de 5.000 familias, a súa observación é ben significativa de como está o panorama na actualidade.
Porque as cifras, en crú, non son moi alentadoras. Se temos comprobado que en lugares como Carnota a porcentaxe de galego nas lápidas ronda entre o 10% e o 20%, nos cemiterios analizandos na área coruñesa apenas hai o 0,5%. A nivel galego andamos a día de hoxe nun 5% de lousas en galego, pero a gran nova é que a tendencia é tremendamente emerxente dende comezos do século XXI, pois hai referencias para anallizar o salto do 0,2% ao 5% nos últimos 25 anos en Galicia. De aí a gran diferencia na que incide Penabade poñendo en valor o “xa” por diante do “aínda”.
Os datos
No cemiterio urbano de Sada, Pedreira fixo 3660 visualizacións completas, localizou un total de 16 familias que apostaron pola estabilidade do idioma galego; e insiste en que “case todos eses textos son auténticos tesouros, dignos de figurar nunha antoloxía propia da liga das estrelas”. Para ter un contraste entre os ambientes rural e urbano, visitou tamén a parroquia de Veigue, onde descubriu a estabiidade lingüística de 3 das 157 familias.
Aínda desexosa de que o estudo fose máis científico, fixo a comparación con Cangas do Morrazo (con 49 familias dun toral de 2132) e con Centroña, en Pontedeume, onde mantiveron o galego tamén na escrita 4 familias dun total de 311.
Os datos de Diego Cabarcos nos cemiterios herculinos tampouco son moi alentadores, facendo unha media de presenza dun 1,62% das lousas na nosa lingua. No Cemiterio de San Cristovo das Viñas, sito entre Elviña e A Grela, entre a Avda. San Cristóbal e a saída de AC-14 por Elviña, dun total de 1180, só 9 (o 0,5%) están en galego. Con todo, a boa nova é que todas son posteriores a 1990, e que 7 delas son de 2011 ata os nosos días).
No cemiterio de Santa María de Oza, ao carón da Praza Pablo Iglesias, Cabarcos atopou 6 placas en galego das 805 totais (un 0,7%), habendo unha de 1979, pero a meirande parte xa do século XXI.
Cambio de tendencia: Relevo xeracional
A panorámica observada por Emma Pedreira, está en total consonancia coa que se desprende do estudo realizado polo xornalista David Canto Veiga, encargado de recopilar e estudar a información recollida en toda Galicia, occidente de Asturias, o Bierzo e As Portelas (en Zamora). O cambio de tendencia produciuse nestes últimos anos e débese ao relevo xeneracional: as primeiras persoas alfabetizadas en galego nos primeiros anos da etapa democrática pasan agora a ocuparse do coidado do lugar en que respousan definitivamente os seus parentes. Co cambio de xeración das persoas, cambia tamén a valoración e o uso do idioma.
Colaboración cidadá
“Queda moito por influenciar”, apunta esperanzada Pedreira que nota como cada vez hai máis xente que se une a este proxecto de investigación colectiva e que aproveita o seu turismo necrolóxico dun xeito máis activo, uníndose á á “selección galega de visualización cementerística” e apuntando, con libreta, bolígrafo e teléfono, estes curiosos datos lingüísticos.
Así, o proxecto segue medrando, a base de voluntarismo, e desde o pasado mes de outubro toda esta información está publicada nun mapa de consulta pública presentado polo Consello da Cultura Galega: a ”Cartografía do uso do galego nos camposantos”, que contén información sobre uns 200 cemiterios e que está aberto á colaboración cidadá.
Máis novas sobre lingua
A RAG culpa o Decreto do Plurilingüismo como gran causante da dramática situación do galego
Serie de entrevistas sobre a lingua
Carmen Pereira, mestra de Primaria: “A rapazada precisa máis contido galego”
Xurxo Souto: “Na Coruña somos un dos lugares con maior número de galegofalantes”
